Η επίδειξη επιθετικότητας σε κάθε της μορφή από τα παιδιά, όπως χτυπήματα, δάγκωμα, σπρωξίματα αλλά και λεκτική επιθετικότητα, είναι θέματα που μπορεί να αποτελέσουν μεγάλο πρόβλημα για την ένταξη ενός παιδιού σε προσχολικό και σχολικό περιβάλλον. Ειδικά στις ΗΠΑ το δάγκωμα αποτελεί μεγάλο πρόβλημα στα νηπιαγωγεία και οι γονείς καλούνται συχνά να αναζητήσουν βοήθεια από τον ειδικό. Μία τέτοια συμπεριφορά σημαίνει ότι το παιδί δεν λαμβάνει υπόψη του τα συναισθήματα, την ελευθερία και ατομικότητα των άλλων ατόμων αλλά και αγνοεί ή παραβλέπει την ασφάλεια των άλλων. Από την ηλικία των 4 ετών, ένα παιδί έχει την ολοένα και αυξανόμενη ικανότητα της λογικής αλλά ακόμα και αν αντιλαμβάνεται τους κανόνες, ακόμα δοκιμάζει την δυνατότητα να τους παραβεί, για να μπορέσει να πετύχει τον σκοπό του και τη θετική επιβράβευση. Μπορεί να σας υποσχεθεί τον κόσμο όλο! Αλλά δεν μπορεί ακόμα να κρατήσει απόλυτα τις υποσχέσεις.
Δεν είναι ότι σας λέει ακριβώς ψέματα αλλά δεν λέει και ακριβώς την αλήθεια... Πχ δεν έκλεψε το βιβλίο αλλά το «δανείστηκε». Τα παραπάνω μήπως σας θυμίζουν την συμπεριφορά και κάποιων ενηλίκων ε; Δεν είναι τυχαίο... Πολλοί ενήλικες καταφεύγουν στις λεγόμενες «παιδικές» συμπεριφορές για να αποφύγουν να αποδεχθούν τις ευθύνες τους.
Γιαυτό και τονίζουμε ότι η υπευθυνότητα και η απόδοση δικαίου πρέπει να μαθαίνεται νωρίς και οι γονείς οι ίδιοι να είναι σταθεροί στην εκπαίδευση αυτή. Αν δεν μάθει από μικρό το παιδί, μην περιμένετε ότι θα αλλάξει εύκολα όταν μεγαλώσει. Το παιδί έχει αίσθηση δικαίου αλλά ακόμα τα δικαιώματα των άλλων είναι ασαφή για το παιδί και διαβλητά. Προμελετημένα σχέδια, συνήθως παρουσιάζονται μετά την ηλικία των 7 ετών.
Η επιθετική συμπεριφορά παρατηρείται πολύ συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ένα σχολικό περιβάλλον και αντίθετα με το τί πιστεύαμε μέχρι σήμερα, ισχύει τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια! Τα κορίτσια προτιμούν όμως κυρίως την λεκτική επίθεση και κυρίως, όπως όλα τα παιδιά άλλωστε, όταν πιστεύουν ότι δεν θα τα πάρουμε είδηση...
Πρέπει να διαχωρίζουμε πάντα κατά πόσο η περιγραφόμενη συμπεριφορά είναι πράγματι επιθετική ή είναι μία προσπάθεια του παιδιού να επιβληθεί, να ανταγωνιστεί. Ειδικά στην σημερινή κοινωνία, ένας μέτριος βαθμός ανταγωνισμού είναι θεμιτός. Από την μία δηλαδή δεν θέλουμε παθητικά παιδιά, άβουλα παιδιά αλλά από την άλλη θέλουμε παιδιά που να μην είναι επιθετικά. Το να κρατηθεί μία ισορροπία πολλές φορές είναι αρκετά δύσκολο. Ειδικά με ένα παιδί που έχει ακόμα περιορισμένες εμπειρίες και πιθανόν να έχει συνηθίσει στο σπίτι του να είναι ο «αρχηγός», οπότε στο σχολείο καλείται ξαφνικά να ενταχθεί στο σύνολο και ίσως για πρώτη φορά στη ζωή του να υπακούσει σε κάποια εξωτερική αρχή. Δηλαδή εδώ δεν υπάρχει στην ουσία επιθετικότητα με την έννοια της παθολογίας, αλλά έλλειψη ορίων.
Δεν είναι όλες οι επιθετικές συμπεριφορές, γνήσια «επιθετικές». Ένα αδέξιο παιδί, μπορεί άδικα να θεωρηθεί ως επιθετικό, μια που μπορεί να σπρώχνει κατά λάθος άλλα παιδάκια ή να είναι άγαρμπο στις κοινωνικές του συμπεριφορές, πχ αντί απλά να αγγίξει ένα άλλο παιδάκι στην προσπάθειά του να παίξει, να το αρπάξει από τον γιακά για να το συγκρατήσει, καθώς ο δραγμός ενός δυσπραξικού παιδιού είναι ατελής, δηλαδή δεν μπορεί να κάνει εύκολα λεπτές κινήσεις, οπότε και επιλέγει πιο σταθερές, αλλά άγαρμπες κινήσεις, οι οποίες και να παρεξηγούνται. Εδώ χρειάζεται η κατάλληλη ενημέρωση του σχολικού περιβάλλοντος αλλά και η εκπαίδευση του παιδιού πχ με εργοθεραπευτικές συνεδρίες, για βελτίωση των ικανοτήτων του.
Υπάρχει η θεωρία ότι η επιθετικότητα είναι ένα βιολογικό ένστικτο, το οποίο τροποποιείται σταδιακά σε κοινωνικά πιο αποδεκτή συμπεριφορά. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν επίσης ότι η επιθετική συμπεριφορά είναι καταρχήν αποτέλεσμα αγανάκτησης, αντίδρασης του παιδιού απέναντι σε μία συμπεριφορά που υφίσταται το ίδιο στο σπίτι ή γενικότερα στο στενό του οικογενειακό περιβάλλον. Επίσης άλλη θεωρία αναφέρεται σε κάτι που παρατηρείται πολύ στην Ελλάδα είναι τα παιδιά να μιμούνται τη συμπεριφορά ενός ενήλικα ο οποίος παρουσιάζει στο περιβάλλον τους τέτοια συμπεριφορά. Ακολουθούν δηλαδή τη συμπεριφορά ενός δυναμικού ενήλικα ο οποίος συνήθως επιβάλλεται με αυτό τον τρόπο. Αυτό μπορεί να έχει διάφορες διαβαθμίσεις, από το αθώο «ο γιός μου γίνεται αντράκι!» το οποίο ακούμε πολύ συχνά στην Μεσόγειο, ως την περίπτωση ενδο-οικογενειακής βίας την οποία μαθαίνει το παιδί ως κοινωνική μέθοδο αντίδρασης.
Γιατί συνεχίζει ένα παιδί τότε να είναι επιθετικό, παρόλες τις παραινέσεις μας; Η απάντηση είναι γιατί συνήθως, στην παιδική ηλικία, το παιδί παίρνει αυτό που θέλει. Αυτό έχει σχέση και με τους γονείς που λανθασμένα υποχωρούν στις απαιτήσεις του παιδιού, με την ελπίδα ότι θα γίνει πραγματικότητα η υπόσχεση που τους δίνει κάθε φορά πχ να μην δέρνει την αδερφή του. Αυτό ισχύει μόνο παροδικά φυσικά, καθώς στην επόμενη επιθυμία του παιδιού, η συμπεριφορά θα επανεμφανιστεί.
Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα ζήλιας, πχ προς ένα μικρό αδερφάκι που του «πήρε την θέση του μικρού στην οικογένεια». Η ζήλια είναι μεγάλη κινητοποιός δύναμη, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου και μπορεί να σημαίνει επίσης ότι οι γονείς έχουν αφήσει το παιδί τους να νιώσει και κάποια ανασφάλεια. Όπως στην περίπτωση της γέννησης ενός μικρού αδερφού, αν παραμεληθεί το μεγαλύτερο αδερφάκι, μπορεί να παρατηρηθεί κάποια μορφή βίας. Αυτή μπορεί να είναι εμφανής με χτυπήματα ή κεκαλυμμένη πχ όταν σφίγγει σε σημείο στραγγαλισμού το μικρό βρέφος και λέει «εγώ αγαπάω τον αδερφούλη μου...». Αλλά όπως και στην περίπτωση ενός αδέξιου παιδιού, ένα παιδί δεν μπορεί πάντα να ρυθμίσει ικανοποιητικά την δύναμή του με αποτέλεσμα ατυχήματα. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε ατύχημα αλλά δεν θεωρείται επιθετική.
Η επιθετικότητα ακολουθεί αναπτυξιακά μία πορεία που αρχίζει από την σωματική επιθετικότητα περίπου στο 2ο έτος της ζωής, περίπου στα 3 έτη αναπτύσσεται μαζί με την ομιλία και η λεκτική επιθετικότητα και τέλος η πραγματική, η εχθρική επιθετικότητα με σκοπό να πληγώσουν τον άλλο. Αυτό συμβαίνει μεταξύ 4ου και 6ου έτους ζωής. Τα κορίτσια εμφανίζουν την λεγόμενη επιθετικότητα σχέσεων, απομονώνοντας τα αλλα άτομα. Τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον προσαρμόζουν την επιθετικότητά τους σε περιπτώσεις όπου πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν την μάχη και απαιτείται ορθή παρέμβαση από εκπαιδευτικούς και γονείς για την επίλυση τέτοιας διαμάχης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι κάποιες αψιμαχίες θα υπάρχουν ανάμεσα στα παιδιά, κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Δεν παύει το σχολείο να είναι μια μικρο-κοινωνία, προθάλαμος της ευρύτερης κοινωνίας που θα βιώσουν ως ενήλικες.
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι, όπως και στην περίπτωση της ζήλιας, η επιθετικότητα είναι μία συμπεριφορά η οποία επισύρει την προσοχή των γονέων. Μπορεί να είναι η μόνη συμπεριφορά την οποία έχει υιοθετήσει το παιδί, καθώς βλέπει ότι έχει πετύχει το σκοπό του.
Υπάρχει όμως και η πιθανότητα η παρατηρούμενη επιθετικότητα να είναι μέρος μίας ευρύτερης ψυχοπαθολογίας οπότε και χρειάζεται μεγάλη προσοχή και παρέμβαση με την βοήθεια ειδικού.
Κάθε μορφή επιθετικότητας δεν πρέπει να λαμβάνεται αψήφιστα: Είναι κραυγή για βοήθεια.
ΠΟΤΕ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΟΥΜΕ;
• Αν υπάρχει σωματική βλάβη σε οποιονδήποτε
• Αν υπάρχει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
• Αν επεκτείνεται σε διάφορα περιβάλλοντα, όπως σχολείο και σπίτι και παιδική χαρά.
• Αν είναι συχνή
• Αν υπάρχει σκόπιμη καταστροφή αντικειμένων ή εναντίον μικρών ζώων
• Αν παρατηρείται εγκόπριση σε παιδί που πριν έλεγχε τους σφιγκτήρες του.
• Αν δαγκώνει ακόμα και μετά την ηλικία των 2.5 – 3 ετών
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;
Λαμβάνουμε σοβαρά καταρχήν κάθε μορφή επιθετικότητας και ζητούμε την βοήθεια ειδικού.
Πολύ σημαντικό είναι να μην ανεχόμαστε να μας δέρνει εμάς τους ίδιους το παιδί μας. Δεν υπάρχει καμία μορφή βίας που να είναι αποδεκτή. Αν το κάνει σε μας, ακόμα και σαν παιγνίδι, μπορεί να το κάνει και σε κάποιο παιδάκι. Επίσης σημαντικό είναι να παραμένουμε ουδέτεροι στις προκλήσεις του και να μην μπαίνουμε κι εμείς στον φαύλο κύκλο της εκκίνησης της βίας.
Δεν πρέπει να υφίσταται σωματική τιμωρία το ίδιο το παιδί. Η βία φέρνει βία. Μαθαίνει έτσι πολλές φορές, ότι το ξύλο είναι αποδεκτή μορφή τροποποίησης συμπεριφοράς. Δεν πρέπει να γίνεται μάρτυρας κι ούτε να υπάρχει φυσικά ενδο-οικογενειακή βία, οποιασδήποτε μορφής, είτε αυτή πρόκειται για φυσική, σωματική βία είτε λεκτική.
Χρειάζεται θετική επανατροφοδότηση του παιδιού, δηλαδή επιβράβευση της καλής συμπεριφοράς. Αυτό μπορεί να γίνει με την μέθοδο πχ με καλά αστεράκια και κακά αστεράκια. Φτιάχνετε ένα πίνακα όπου κάθε μέρα για κάτι καλό που έχει κάνει το παιδί βάζετε αστεράκια ενώ βάζετε πχ βατραχάκια ή λυπημένες φατσούλες αν έχει κάνει κάτι κακό ή έχει παρουσιάσει επιθετικότητα. Αν έχει πολλά καλά αστεράκια στο τέλος της μέρας, τότε παίρνει ένα μικρό βραβείο, πολύ μικρής χρηματικής αξίας πχ 50 λεπτών, κάτω από 1 ευρώ ή γενικά κάτι που του αρέσει. Αν δεν ήταν «καλός/καλή» και είχε πολλές λυπημένες φατσούλες, τότε απλά δεν παίρνει τίποτα. Στόχος μας είναι να επιτευχθεί τελικά η ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΣΗ του παιδιού, δηλαδή να μάθει ότι είναι το ίδιο υπεύθυνο για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του. Στον πίνακα με τα αστεράκια μπορεί να συμμετέχουν και οι δάσκαλοι των παιδιών και τα άτομα με τα οποία έρχεται σε στενή επαφή το παιδί.
Δεν πρέπει να παρακάμπτεται η Γονεϊκή Εξουσία από τρίτα άτομα όπως παππούδες, θείους κλπ.
Βάλτε το παιδί σας να ζωγραφίσει την τάξη του, την οικογένειά του, τους εφιάλτες του. Μπορείτε ακόμα να κάνετε εκδραμάτηση των γεγονότων με ένα κουκλοθέατρο ή με αφήγηση ενός σχετικού παραμυθιού. Τα παιδιά μπορεί να μην έχουν αντιληφθεί πλήρως ότι πχ ο άλλος πονάει όταν τον χτυπάνε και με τα παραμύθια, την εκδραμάτηση και την γραφική απεικόνιση, το παιδί αποκτά μία καλύτερη εικόνα του τί αποτελέσματα έχουν οι πράξεις του.
των Δρ Δημήτρης Δημητρίου Παπαβασιλείου, MD PhD - Νευροαναπτυξιολόγος – Παιδίατρος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου και Δρ Βάσω Παπαβασιλείου – Νεογνολόγος – Παιδίατρος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου, Διευθύντρια Κέντρου Αναπτυξιακής και Κοινωνικής Παιδιατρικής Κύπρου
http://www.eduportal.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου